Decyzja o utworzeniu w Toruniu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika zapadła 24 sierpnia 1945 r. dekretem Krajowej Rady Narodowej. Najliczniejszą grupę pracowników stanowili repatrianci z Wilna, a wśród nich profesorowie, asystenci, pracownicy biblioteki i administracji Uniwersytetu Stefana Batorego. Wśród przybyłych był prof. Władysław Dziewulski, astronom i współorganizator UMK.

 

  Urodził się w Warszawie 2 września 1878r, był synem Klemensa Eugeniusza Dziewulskiego, fizyka i fizjografa, inicjatora organizowania stacji meteorologicznych w kraju oraz Anieli z d. Krauze. Państwo Dziewulscy mieli pięcioro dzieci. Trzech synów: Władysława, Stefana i Wacława oraz dwie córki: Eugenię i Marię. Władysław ukończył V Gimnazjum Klasyczne w Warszawie w 1897 r. W latach 1897 – 1901 odbył studia matematyczno – fizyczne na uniwersytecie Warszawskim. Po studiach pracował w Obserwatorium Astronomicznym UW, założonym w 1825 r., było wówczas jednym z najnowocześniejszych w Europie oraz Obserwatorium im. Jędrzejewicza w Warszawie. Po roku pracy w tych obserwatoriach, uzyskawszy stypendium im. Kopernika wyjechał na dalsze studia do Getyngi, gdzie przebywał w latach 1902 -1003. Po powrocie z Getyngi, od 1903 r. pracował jako asystent w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego pod kierunkiem Maurycego Rudzkiego. Na tym Uniwersytecie doktoryzował się w 1906 r. na podstawie rozprawy „Wiekowe perturbacje Marsa w Ruchu Erosa”. Podczas kolejnego pobytu w Getyndze w latach 1907 – 1909 prowadził prace z dziedziny mechaniki nieba oraz uczestniczył w pionierskich badaniach z fotometrii fotograficznej. Od 1909 r. był adiunktem w Obserwatorium Astronomicznym UJ w Krakowie i tam habilitował się w 1916 r. W 1919 r. przeniósł się do Wilna i objął katedrę Astronomii na Uniwersytecie  Stefana Batorego. Brał czynny udział w organizowaniu życia naukowego po I wojnie światowej. Pełnił funkcję dziekana (1921 – 1922) Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, potem rektora (1924 -1925), a następnie prorektora (1925 1928). Dzięki staraniom profesora pod Wilnem powstało Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytety Stefana Batorego.  W Krakowa przywiózł podwójna lunetę (kamerę Zeissa o średnicy 15 cm, umocowaną na refraktorze), przy pomocy której robiono zdjęcia wybranych gwiazd zmiennych. Asystentem została p. Wilhelmina Iwanowska, która 1.01.1927 r. pracowała na 1/3 etatu u profesora. Profesor jako mechanik nieba zajmował się ruchami ciał układu planetarnego w polu grawitacyjnym Słońca i planet. Nominację na profesora nadzwyczajnego astronomii uzyskał w 1920 r. , a na profesora zwyczajnego w 1921 i na tym stanowisku był do 15.12.1939 r. Warto zaznaczyć, że w 1923 r. na zjeździe Polskiego Towarzystwa Astronomicznego w Toruniu prof. Dziewulski poruszył sprawę powołania tutaj uczelni wyższej. Wiedział, że działa już w Toruniu Towarzystwo Naukowe i nowo powstała Książnica Miejska. Był członkiem m.in. Polskiej Akademii Umiejętności – od  1932 r., Towarzystwa Naukowego Warszawskiego – od 1909 r., Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w Londynie. W 1937 r. za zasługi na polu pracy naukowej został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.. Po wkroczeniu wojsk radzieckich do Wilna we wrześniu 1939 r. uczelnia dla Polaków została zamknięta. Profesor pozostał w Wilnie organizując i ucząc na tajnych kursach szkolnych i uniwersyteckich. Dla zapewnienia sobie i rodzinie bytu pracował także fizycznie. Po wojnie wraz z innymi pracownikami USB przystąpił do organizowania powołanego właśnie w Toruniu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Pierwsza inauguracja odbyła się 5 stycznia 1946 r. w Collegium Maius, a wykład wygłosił prof.. Władysław Dziewulski. Został pierwszym prorektorem (1945 – 1947) i do jego zadań należało m.in. pozyskanie profesorów do tworzonych kadr, otrzymanie pomieszczeń i wyposażenie    licznych pracowni. Równocześnie poszukiwał w okolicach Torunia miejsca na budowę obserwatorium astronomicznego. Wybór padł na Piwnice – wieś w gminie Łysomice niedaleko Torunia. Obserwatorium Astronomiczne UMK w Piwnicach zostało założone staraniem prof. Władysława Dziewulskiego i Wilhelminy Iwanowskiej. Był kierownikiem do 1952 r., a kierownikiem katedry astronomii do 1960 r. Dzięki kontaktom nawiązanym jeszcze przed wojną z placówkami astronomicznymi na świecie, udało się pozyskać z Harvard College Obsevatory w Cambridge w USA pierwszy teleskop. Był to dwudziestocentymetrowy teleskop Drapera, zbudowany w 1891 r. jako jeden z pierwszych na świecie astrografów (przyrząd służący do fotografowania nieba).

     Teleskop po przywiezieniu do Torunia i dostosowaniu do szerokości geograficznej nowego miejsca, od 24.07.1949 r. rozpoczął regularną pracę obserwacyjną. Profesor bardzo interesował się sprawami popularyzacji astronomii. Toruński Oddział Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii powstał w jego gabinecie w latach 50. Wiele uwagi poświęcił postaci i dziełu Mikołaja Kopernika, począwszy od wykładu inauguracyjnego. Był niezwykle czynny w TNT, już w 1946 wszedł do Zarządu , a w latach 1949 – 1956 r. pełnił funkcję Prezesa. Dorobek naukowy profesora to 236 opublikowanych prac z zakresu mechaniki nieba, fotometrii, astronomii gwiazdowej i historii astronomii. Najcenniejsze w nich to własne metody badania ruchów gwiazd oraz opracowanie historii Obserwatorium Astronomicznego w Wilnie. Opracował również kilkadziesiąt biogramów astronomicznych swoich kolegów i uczniów, zwłaszcza poległych w czasie II wojny. Wychował dwa pokolenia astronomów. Wśród uczniów wileńskich troje zostało profesorami: Wilhelmina Iwanowska na UMK, Włodzimierz Zonn na Uniwersytecie Warszawskim i Stanisław Szeligowski na Uniwersytecie  Wrocławskim. Wśród uczniów toruńskich 12 zostało profesorami i docentami. Mimo zaawansowanego wieku, był zapalonym obserwatorem nieba do ostatnich chwil życia. Odznaczony Krzyżem Komandorskim OOP w 1937 i 1954 r., Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą w 1959 r. Był członkiem honorowym wielu towarzystw naukowych, członkiem tytularnym i rzeczywistym PAN, członkiem Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w Londynie i Międzynarodowej Unii Astronomicznej. Senat UMK nadał mu godność Doktora Honoris Causa w 1961 r.

Profesor był ożeniony w 1909 r. z Jadwigą z.d. Malinowska. Miał trzy córki: Jadwigę, Wandę i Anielę oraz syna Wacława, który po wojnie studiował na Politechnice Gdańskiej i był jej nauczycielem akademickim. Profesor był niezwykle skromnym człowiekiem, cechowała go dobroć, uprzejmość, życzliwość, wielki takt i delikatność wobec drugiego człowieka. W Toruniu mieszkał w budynku uniwersyteckim przy ul. Sienkiewicza 30/32, w bocznym skrzydle od ul. Bema. Zmarł w Toruniu 6 lutego 1962 r. i został pochowany na cmentarzu św. Jerzego. W stulecie urodzin prof. Władysława Dziewulskiego, Rada Miasta Torunia nadała jednej z ulic na Rubinkowie II jego imię, natomiast decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej w 1970 r. nazwano nazwiskiem Dziewulskiego jeden z kraterów księżycowych o średnicy 63 km.

Od 1994 r. działa w Toruniu Planetarium im. Prof. W. Dziewulskiego, ale pomysł utworzenia w Toruniu takiej placówki powstał już w latach 50. XX w. w środowisku astronomów z UMK i toruńskich miłośników astronomii.

 

 

W Centrum Astronomii UMK w Toruniu w dniu 12 marca 2012 r. odbyło się seminarium poświęcone pamięci prof. W. Dziewulskiego w 50. Rocznicę jego  śmierci.

                                                                                   Opracowała: Ewa Bajraszewska

 

 

Bibliografia:

UMK w Toruniu. Informator. Toruń 1978 r.

Anna Plaskacz. Życie wśród gwiazd. Prof. Wilhelmina Iwanowska. Toruń 1997 r.

Rocznik Muzealny T.10. Muzeum Okręgowe Toruń 2001 r.

Art. Cecylii Iwaniszewskiej. Współzałożyciel toruńskiej uczelni. W setna rocznicę urodzin prof. Władysława Dziewulskiego. Nowości 1.09. 1978 r.

Toruński Słownik Biograficzny. T.1. Toruń 1998 r.

 

 

wmaz